सबक सीखने से इन्कार करती कांग्रेस: गलत प्राथमिकताएं लोकतंत्र को चोट पहुंचा सकती हैं

[ बैजयंतजयपांडा]:कांग्रेस मेंबढ़तीउथल-पुथलनेउसकेभविष्यकोलेकरगंभीरप्रश्नखड़ेकरदिएहैं।कुछखबरोंमेंदावाकियागयाहैकिकांग्रेसनेताओंनेपार्टीनेतृत्वमेंपरिवर्तनऔरपारदर्शीसांगठनिकचुनावोंकेलिएएकपत्रलिखाहै।एकवक्तकांग्रेसकोदेशकीग्रैंडओल्डपार्टीकहाजाताथा,लेकिनराष्ट्रीयऔरराज्योंकेचुनावोंमेंनिरंतरपराजयकेकारणआंतरिककलहऔरपार्टीकेदिग्गजनेताओंकापलायनबेहदआमहोगयाहै।

कांग्रेसमेंउथल-पुथल,विद्रोहऔरविभाजनकीकहानी1950केदशकमेंहीशुरूहोगईथी

कांग्रेसमेंउथल-पुथल,विद्रोहऔरविभाजनकीकहानीबहुतपुरानीहै।यहसिलसिलाआजादीकेतुरंतबाद1950केदशकमेंहीशुरूहोगयाथा।उसकेबादसेइसपार्टीमें70बारसेभीज्यादाविभाजनहोचुकाहै।देशमेंतमामअन्यदलोंकाउभारउसीकीकीमतपरहुआहै।

कांग्रेसनेतृत्वनेवक्तकेहिसाबसेपर्याप्तकदमउठानेमेंकीहीलाहवाली

हालकेवर्षोंमेंकांग्रेसकासंकटऔरगहरागयाहै।इसकीसबसेबड़ीवजहयहहैकिपार्टीनेतृत्वनेवक्तकेहिसाबसेपर्याप्तकदमउठानेमेंहीलाहवालीकापरिचयदिया।तमामलोगोंकेमनमेंसंदेहगहरारहाहैकिजबपार्टीकेप्रतिभाशालीनेताहीइसडूबतेजहाजसेकिनाराकररहेहैंतबकांग्रेसकाअस्तित्वलंबेसमयतककायमनहींरहेगा।भलेहीकांग्रेसअपनीपरेशानियोंकोलिएबाहरीकारणोंपरकितनाहीठीकराक्योंनफोड़तीरहे,लेकिनकड़वीहकीकतयहीहैकिपार्टीआलाकमानकाकुप्रबंधनहीउसकेगर्तमेंजानेकाइकलौताकारणहै।

कांग्रेसदेशपरअपनीसियासीपकड़खोतीजारही

बीतेकईवर्षोंसेकांग्रेसदेशपरअपनीसियासीपकड़खोतीजारहीहै,लेकिनपार्टीकेवारिसइसकेकारणोंकीपड़तालकरनेकेबजायप्रधानमंत्रीमोदीकेप्रत्येकफैसलेऔरनीतिमेंनुक्सनिकालनेमेंलगेहैं।वेलगातारप्रधानमंत्रीकाअपमानकररहेहैं।मतदाताओंकोयहमहसूसहुआहैकिनिरंतरअनियंत्रितआलोचनाराजनीतिकसमझकेअभावसेउपजीहै।यहतर्कहीनताकोभीरेखांकितकरतीहै।

नकारात्मकप्रवृत्तिमतदाताओंकेमनसेमेलनहींखाती

यहदेखनाखासादिलचस्पहैकिभाजपासरकारकीआलोचनामेंअन्यविपक्षीदलोंनेअपनीभाषाऔरतेवरमेंआखिरकैसेबदलावकियाहै?अपनेशुरुआतीराजनीतिकजीवनमेंदिल्लीकेमुख्यमंत्रीअरविंद केजरीवालनेप्रधानमंत्रीपरअनावश्यकहमलोंकीबौछारकी,लेकिनअबउन्होंनेइसनकारात्मकप्रवृत्तिकापरित्यागकरदियाहै,क्योंकिवहमतदाताओंकेमनसेमेलनहींखाती।हालियादौरमेंउनकारुखबारीकियोंऔरसंतुलनसेलैसहै,जिससेवहएकतार्किकविपक्षीनेताकेरूपमेंउभरेहैं।

विपक्षीनेताओंनेमोदीसरकारकेविरोधकोलेकरएकनईरणनीतिबनाई

विपक्षीनेताओंनेमोदीसरकारकेविरोधकोलेकरएकनईरणनीतिबनाईहै।इसमेंवेराष्ट्रीयसुरक्षाकेमसलोंपरआलोचनाकरनेसेबचनेकेसाथहीउनमसलोंपरविरोधकोलेकरभीएहतियातबरतरहेहैंजिनपरमोदीसरकारबढ़ियाप्रदर्शनकररहीहै।इसमामलेमेंतमामनामसामनेआतेहैं।एकअच्छाउदाहरणओडिशाकेमुख्यमंत्रीनवीनपटनायककाहैजोबड़ीचतुराईसेराष्ट्रीयमुद्दोंपरप्रधानमंत्रीसेउलझनेसेबचतेहैं,लेकिनराज्यकेमसलोंकोलेकरजरूरभाजपाकोघेरतेहैं।

मोदीजैसेलोकप्रियप्रधानमंत्रीकेविरोधकोलेकरपार्टियांअपनीरणनीतिमेंसुधारकररहीहैं

स्पष्टहैकिजबमोदीजैसेलोकप्रियप्रधानमंत्रीकेविरोधकामामलाआताहैतोपार्टियांपूरीसतर्कताकेसाथअपनीरणनीतिमेंसुधारकररहीहैं।हालांकिकांग्रेसऐसाकरनेमेंनाकामरहीहै,जिसकीकीमतउसेबार-बारराष्ट्रीयऔरराज्योंकेचुनावहारनेकेरूपमेंचुकानीपड़ीहै।वरिष्ठकांग्रेसीनेतानिजीबातचीतमेंइसकीटीसभीजाहिरकरतेहैं।खासतौरसेउनकासंकेत2019केचुनावमेंउननाकामरणनीतियोंकीओरहोताहैजिसमेंभाजपा2014कीअपनीजीतकेमुकाबलेऔरभीभारीबहुमतकेसाथसत्तामेंआई।

कांग्रेसअपनेकाबिलनेताओंऔरयुवासदस्योंकीप्रतिभाकादमनकरतीहै

कांग्रेसकेदयनीयप्रदर्शनकाबुनियादीकारणयहभीहैकिवहअपनेकाबिलनेताओंऔरखासतौरसेपार्टीकेयुवासदस्योंकीप्रतिभाकादमनकरतीहै।इरादतनअपनाईजानेवालीइसरणनीतिकेचलतेजबकाबिलयुवानेताओंकोउनकेपरिश्रमकाप्रसादनहींमिलतातोवेपार्टीकोछोड़नाहीबेहतरसमझतेहैं।स्वाभाविकहैकिअन्यराजनीतिकदलभीभीतरीप्रतिस्पद्र्धाकोनियंत्रितकरनेऔरअपनेवर्चस्वकोकायमरखनेकेलिएऐसीनीतिअपनातेहैं,लेकिनतथ्ययहीहैकिइसकासबसेअधिकखामियाजाखुदकांग्र्रेसकोभुगतनापड़ाहै।

भाजपामेंप्रतिभाओंको निखारनेकीसंस्कृतिहै

दूसरीओरभाजपामेंप्रतिभाओंकोसक्रियरूपसेनिखारनेकीसंस्कृतिहैताकिसिर्फकिसीएककानहीं,बल्किसभीकाउभारसंभवहोसके।देशकेविभिन्नहिस्सोंमेंदमदारमौजूदगीकेसाथएकराष्ट्रीयदलकेरूपमेंभाजपाकोलगातारमिलरहीसफलतामेंइसपहलूकाअत्यंतमहत्वपूर्णयोगदानहै।आंतरिकचुनावोंकेलिएपार्टीमेंएकपारदर्शीऔरन्यायोचितव्यवस्थाबनीहुईहै।भाजपाकेराष्ट्रीयस्तरकेतमामनेताइसकीमिसालहैं,जिन्होंनेबूथस्तरीयसदस्यकेतौरपरशुरुआतकीथी।इनउदाहरणोंकोदेखतेहुएपार्टीकाप्रत्येकसदस्यउत्साहितहोनेकेसाथहीपार्टीकीबेहतरीकेलिएप्रोत्साहितभीहोताहै,क्योंकिउसेपताहैकिउसकीप्रतिभाकोप्रोत्साहनमिलेगा।

सशक्तविपक्षकीप्राथमिकताएंहीगलतहोंतोवहलोकतंत्रकाहितसेअधिकअहितकरसकताहै

जहांतकलोकतांत्रिकव्यवस्थाकीबातहैतोतमामलोगयहमानतेहैंएकस्वस्थलोकतंत्रकोसशक्तविपक्षकीदरकारहोतीहै।वहींकुछयहदलीलदेतेहैंकियदिसशक्तविपक्षकीप्राथमिकताएंहीगलतहोंतोवहलोकतंत्रकाहितसेअधिकअहितकरसकताहै।पार्टीकेनिहितस्वार्थीनेताओंकाध्यानराष्ट्रीयमहत्वकेमुद्दोंकेबजायइसपरअधिककेंद्रितहोताहैकिवेकैसेअधिकसेअधिकताकतहासिलकरसकतेहैं?वैचारिकदृष्टिकोणसेभलेहीकोईकुछसोचे,लेकिनव्यावहारिकनजरियेसेतोयहीलगताहैकिकांग्रेस द्वाराखालीकीजानेवालीसियासीजमीनपरउनविपक्षियोंकाकाबिजहोनास्वाभाविकहैजोकहींअधिककाबिलहैं।

सैद्धांतिकदृष्टिकोणवालामजबूतविपक्षलोकतंत्रकीसंपदासरीखाहोताहै

विपक्षकेइसपराभवमेंदोपहलूजरूरबदलावलासकतेहैं।एकतोपार्टीनेतृत्वऔरदूसरीसिविलसोसायटी।जहांनेतृत्वखुदअपनीजिम्मेदारीसेपल्लाझाड़रहाहैवहींसिविलसोसायटीसंरक्षणकेलिएकांग्रेसपरनिर्भरहैऔरवहकिसीभीकिस्मकीमददकरनेमेंअक्षमहै।सैद्धांतिकदृष्टिकोणवालामजबूतविपक्षलोकतंत्रकीसंपदासरीखाहोताहै।सभीपक्षोंद्वाराउसेसमर्थनदियाजासकताहैऔरदियाभीजानाचाहिए।यहसहीसमयहैकिलोगमहसूसकरेंकिमजबूतविपक्षउसपुरानेढांचेकोजीवंतकरनेकीकोशिशसेनहींबनेगाजोअर्सेपहलेहीदमतोड़चुकाहै।

(लेखकभाजपाकेराष्ट्रीयउपाध्यक्षहैं)